Toen we pas van België naar Portugal geëmigreerd waren was een van de eerste dingen die we deden ons inschrijven bij de Portugese sociale zekerheid, de SNS. Gezien we niet langer in België gedomicilieerd waren konden we immers geen beroep meer doen op de Belgische ziekteverzekering of mutualiteit.
De inschrijving verliep al bij al vlot, zij het zeer bureaucratisch, zoals hier de norm is, en binnen de kortste keren hadden we een nummer waarmee we ons konden gaan inschrijven in het lokale Centro de Sáude, het gezondheidscentrum van onze gemeente. Dit centrum is een uitgebreide huisartsenwachtpost waar je terecht kan voor eerste hulp en consultaties bij de familiearts die je door de SNS wordt toegewezen. Ook voor zaken als vaccinaties, logopedie en andere paramedische zaken kan je er terecht. Is je situatie ernstig staat er een ambulance klaar om je naar het ziekenhuis van Torres Vedras te brengen, zo’n 28 kilometer verderop.
Omdat we nog maar pas in de gemeente woonden en er op dat moment een artsentekort was in Portugal konden we geen familiearts toegewezen worden (drie jaar later hebben we nog steeds geen huisarts) en vrije consultaties bestaan hier niet. Wie geen familiedokter heeft en er een wil zien komt naar het centrum en maakt daar een afspraak die dan hopelijk plaatsvindt later op die dag. Let op: dat kan enkel op één welbepaalde dag in de week. Voor andere zaken zijn we dus aangewezen op de spoeddienst van het ziekenhuis in Torres Vedras dat dus de facto ook fungeert als (overbevolkte en onderbemande) huisartsenwachtpost waar, wie de pech heeft getrieerd te worden met een groen bandje vaak meer dan vier uur moet wachten alvorens geholpen te worden.
Toch scoort de Portugese publieke gezondheidszorg zeker niet ondermaats. In de meest recente Euro Health Care Consumer Index, die van 2018 waar België op de vijfde plaats staat, staat Portugal op plaats 13 van 35 landen, vlak na Frankrijk (11) en Duitsland (12). De zo geroemde Britse NHS staat pas op plaats 16, en dat was nog voor de Brexit- en financiële malaise waarin ze in 2022 verkeert.
Dat de Portugese gezondheidszorg meer dan behoorlijk is merk je pas als je daadwerkelijk in het systeem zit. Toen ik na een consultatie bij een familiedokter in het Centro de Sáude van Mafra doorverwezen werd naar het Universitaire Ziekenhuis van Lissabon was de wachttijd op de spoeddienst weliswaar even lang als in Torres Vedras, maar ik werd van kop tot teen onderzocht tot men de oorzaak van mijn probleem gevonden had. Bloed- en urineonderzoek, reflextesten, röntgenfoto’s, elektrocardiogram, CAT-scan, … Noem maar op, men zocht tot men vond wat er aan de hand was. En men vond het: uitgezaaide kanker. Ik werd onmiddellijk overgebracht naar de afdeling pneumologie van het ziekenhuis (op de campus Pulido Valente) waar ik meer dan twintig dagen verbleef en werkelijk de beste zorgen kreeg. Bijkomende CAT-scans, radiotherapie, een multidisciplinair artsenteam, ik had niet het gevoel dat ik in België beter behandeld zou zijn.
Terwijl de gebouwen van de meeste ziekenhuizen naar Belgische normen oud en verkommerd zijn, ondanks de (drie)dubbele beglazing, airconditioning en dergelijke, is de medische infrastructuur even hoogtechnologisch en modern als wat je elders in de Europese Unie vindt. De Portugezen investeren duidelijk liever in mensen, medische infrastructuur en toestellen dan in potten verf. Gezien de staat van de overheidsfinanciën, en het feit dat ik nu, een jaar na mijn diagnose, nog steeds mijn eerste medische factuur moet ontvangen, lijkt me dat geen slechte keuze. In welk land krijg je een kankerbehandeling in een universitair ziekenhuis, inclusief ambulancetransport heen en terug, voor nul euro? Ik zou het niet weten maar in Portugal kan het, ook voor immigranten.
Wat wel moet gezegd worden is dat eenpersoonskamers enkel voor medische reden toegekend worden, het is geen kwestie van meer betalen voor meer privacy, de standaardkamer is voor vier personen (in mijn geval was dat gelukkig twee, door de specifieke indeling van het oude ziekenhuisgebouw en het feit dat in sommige gevallen mensen aan uit de kluiten gewassen machines hingen) en dat is voor iedereen zo, wat ook je maatschappelijke status is. Wie het daar niet mee eens is kan terecht in een privé-ziekenhuis dat meestal enkel bevolkt is door een handvol meer fortuinrijke Portugezen en immigranten met een (dure) bijkomende ziektekostenverzekering. Deze ziekenhuizen worden dan ook meer gebruikt voor consultaties die dringender zijn dan de openbare ziekenhuizen aankunnen. Ook wij zijn enkele keren naar het CUF-ziekenhuis in Torres Vedras geweest toen we hier pas woonden, onder meer naar een psychiater omdat ik dringend een Portugese variant van de, zeer specifieke, medicatie die ik neem voor mijn autisme nodig had. Ook het feit dat je eerst door een familiedokter moet doorverwezen worden voor je een specialist kan zien speelt soms in het voordeel van de private ziekenhuizen.
Maar goed, terug naar de openbare sector. Na mijn opname begon ik met een driewekelijkse chemotherapie. Omdat ik door de tumor op mijn bekken niet kon lopen of zitten werd ik telkens opgehaald door een ambulance van de brandweer om per draagberrie naar het ziekenhuis vervoerd te worden. De ambulance en de twee ambulanciers konden van het korps van Lourinhã, mijn woonplaats, zijn, maar als die op dat moment geen ambulance vrij hadden kon het net zo goed een ploeg van Ortigosa zijn, dat een goede honderd kilometer noordelijker ligt wat een rit heen en terug naar Lissabon via Nadrupe toch al snel vierhonderd kilometer op de teller laat zetten. En om eerlijk te zijn, zeventig procent van de tijd was het de ploeg van de Bombeiros van Ortigosa die hier om zes uur in de ochtend aan de deur stond met hun draagberrie.
Nu ik niet langer per draagberrie vervoerd word maar per rolstoel (ik kan wel enkele meters stappen maar ik duizel en val snel) beschik ik niet langer over mijn eigen ambulance met twee brandweermannen-ambulanciers maar word ik vervoerd in een soort ambulance voor niet-dringend ziekenvervoer van de brandweer van Lourinhã die het best vergeleken kan worden met een belbus van De Lijn. Maximaal acht patiënten worden opgepikt in alle mogelijke gehuchten van Lourinhã. Soms zijn we een uur aan het rondrijden, soms heb ik het geluk dat ik de laatste ben en dat we direct richting autosnelweg rijden. Soms wordt de rolstoel vastgezet en blijf ik zitten, meestal als de andere zitplaatsen al volzet zijn, andere keren stap ik over naar een normaal zitje. Sommige ambulances zijn van het moderne, krachtige type met usb-laders aan elke zitplaats en heel wat pk’s onder de motorkap, andere zijn iets minder recent maar nooit ouder dan een jaar of zeven en altijd van het merk Mercedes.
Omdat het ziekenhuis in Lissabon het referentiecentrum is voor longkanker kon ik intekenen op een nieuwe chemomix, die weliswaar getest en veilig was, maar toch voorlopig enkel in dat ziekenhuis toegediend werd. De plaats waar de behandeling plaats vond, in het begin hing ik er een kleine vier uur aan het infuus, bood plaats voor vijf patiënten en had comfortabele behandelingsstoelen die, net als een ziekenhuisbed, met een afstandsbediening werkelijk in alle mogelijke posities geplaatst konden worden. De dag voor de chemobehandeling moest ik een bloedproef en covidtest ondergaan, op twee verschillende locaties van de ziekenhuiscampus, maar ook daarvoor had ik ambulancetransport en werd ik netjes afgeleverd waar ik moest zijn en weer opgehaald nadat de testen waren uitgevoerd, tenzij de testen van zo’n korte duur waren dat de ambulanciers geen tijd hadden om zelfs maar een koffie uit de immer aanwezige automaat te gaan halen, zoals een bloedafname. Dat was uiteraard ook het geval voor de andere consultaties en testen die ik regelmatig moest ondergaan, of dat nu op de campus Pulido Valente, Santa Maria of beiden was.
Wat betreft verplegend personeel is er gelukkig, en duidelijk, geen tekort zoals dat wel het geval is voor de huisartsen. Ik was oprecht verrast, op een aangename manier, door de familiaire sfeer die heerst tussen verplegend en verzorgend personeel en de patiënten. Op de chemoafdeling, waar men toch maandelijks een behoorlijk aantal patiënten ziet want er zijn meerdere behandelzalen en de meeste behandelingen duren minder dan twee uur, kent zowat iedereen mijn naam. Ik word begroet door iedereen die ik kruis op de gang of waar dan ook: “Bom dia senhor Johan, bom tratamento hoje!” “Bom dia senhor Johan, as melhores!” “Senhor Johan, bom dia! Tudo bem?” Je voelt je eerder deel van hun ziekenhuisfamilie dan dat je een meer afstandelijke houding krijgt zoals dat in België het geval is. Maar nooit komt het onrespectvol of opdringerig over. Ook op andere afdelingen is dit het geval: je voelt je er geen nummer, je voelt je er welkom!
Wat betreft doorverwijzingen kan ik me niet voorstellen dat het eenvoudiger kan dan hier. Een stomatoloog nodig? Of een oor-, neus- en keelarts? Een röntgenfoto van een pijnlijke voet? Je behandelende arts tokkelt wat op de computer en enkele dagen later word je opgebeld door het ziekenhuis om een afspraak, indien nodig met ambulancevervoer, vast te leggen.
Ook in de kleinere ziekenhuizen, zoals dat van Torres Vedras is de zorg optimaal eenmaal je een vaste dokter hebt. Wat betreft mijn pijnmedicatie, ik heb een hele tijd zware opiaten moeten nemen in combinatie met nog een rist andere pijnstillers, verwees het ziekenhuis in Lissabon mij door naar een specialist pijnbestrijding op de palliatieve afdeling in Torres Vedras. Ook hier werd ik geholpen door een arts die aandachtig luisterde en met kennis van zaken sprak over mijn medicatie en behandeling. Omdat ik niet altijd fysiek aanwezig hoefde te zijn, ik moest immers niet onderzocht worden, stelde ze voor om de consultaties telefonisch te doen, wat gezien mijn autisme echt een zegen is. We hebben onze consultatie via de telefoon en enkele minuten later krijg ik mijn geneesmiddelenvoorschriften netjes afgeleverd via sms, e-mail, het online SNS-portaal en de SNS-app.
De manier waarop men hier voorschriften kan bezorgen zijn legio en ik maak daar ook gretig gebruik van. Kom ik aan het einde van een bepaald medicijn dan stuur ik een mailtje naar het secretariaat van de betreffende ziekenhuisafdeling en enkele uren later beschik ik over het juiste voorschrift, met een prijsbepalende code (kankerpatiënten zitten vaak in de laagste of op een na laagste categorie). Het voorschrift kan afgedrukt worden vanuit mijn online SNS-profiel maar ook gewoon als PDF die ik via mail ontvang. Het hoeft zelfs niet afgedrukt worden, de codes kunnen ook worden doorgegeven aan de apotheker via de ontvangen sms of worden gescand in de SNS-app. Die app bevat trouwens een schat aan informatie, van ontvangen vaccinaties tot zeldzame ziektes, attesten die bewijzen dat je een (arbeids)beperking hebt en gebruikelijke medicatie. Zelfs een videoconsultatie met je dokter behoort tot de mogelijkheden. Het internetportaal is nog veel uitgebreider. Je kan er een (voorgeschreven) consultatie met een specialist aanvragen, testresultaten raadplegen en downloaden,… Portugal is een land met een grote digitalisatie bij de overheidsdiensten, die jammer genoeg niet samenwerken en naast elkaar bestaan, en dat merk je zeker in de sociale zekerheid of bij de belastingdiensten. Met andere overheidsdiensten, die vast even ver staan op dat vlak, heb ik nog te weinig contact gehad om met kennis van zaken te kunnen spreken.
Wat betreft de informatie aan de patiënt kan je, na het invullen van een aanvraagformulier, werkelijk alle testresultaten en verslagen kosteloos ontvangen. Ik heb hier drie cd-roms met beelden van mijn hersenscans en talloze verslagen in mijn archief, allemaal aangevraagd met één simpel formulier waarop ik aangaf alles van de laatste 12 maanden te willen ontvangen.
Veel mensen vragen me of ik niet beter in België behandeld zou worden. Mijn antwoord is steevast negatief. Ik kan me niet voorstellen dat ik er betere zorg zou krijgen en voor de modernere kamers en bijkomende rekeningen moet je het ook niet doen. Geef mij maar de Portugese sociale zekerheid. Het heeft, net als elk systeem, zijn gebreken, maar is hoogtechnologisch en effectief! Lang leve de SNS!
